Manuel Janeiro: Os verdadeiros poetas sono sempre

Manuel Janeiro: Os verdadeiros poetas sono sempre

28 de Marzo, 2009 - 12:00 h. | Publicada por

Manuel Janeiro, Madrid 1951, vén de publicar en Galaxia  a novela curta A fada das lapas e está pendente de presentar un novo poemario en castelán editado na colección Cíes da Deputación de Pontevedra, Ensayos para el habla. Falamos con el unha mañá soleada de marzo nas instalacións de Radio Redondela da súa experiencia vital e da súa traxectoria literaria -a cabalo entre dous campos litera

-Manuel Janeiro, aínda que naciches en Madrid, levas moitos anos instalado en Galicia, desde que decidiches prolongar sen fin os veráns da infancia. Que significaba Galicia, e sobre todo Vigo, para ti?

 

Significa, e non é pouco, o lugar no que vivo, a terra á que, agora, estou afeito. Onde naceron os meus fillos e onde teño algún amigos. Tamén o espazo que posúe unha das miñas dúas linguas literarias. Referido a identidade, nacín en Madrid e vivo en Galicia, pero ningunha desas circunstancias constitúen o cerne da miña identidade, do meu autoconcepto, ou mellor dito, esas dúas circunstancias xunto a outras moitas, non necesariamente circunscritas ao locus, conforman a miña identidade plural, que inevitablemente é como un puzle. Eso é o que me diferencia dun nacionalista, non poño o acento na identidade patria. No que respecta a Vigo, asistín a súa destrución do mesmo xeito que asistín a destrución de Madrid (ao Madrid no que paseaba de neno con meu pai). Odio en presente e amo en pasado ás dúas cidades, como se fora un amante contrariado. Por fortuna, agora, vivo nunha casa de campo milagrosamente agachada entre as árbores.

 

 

-Es coñecido sobre todo polo teu traballo de deseñador editorial - fundaches o 1º estudo profesional de deseño gráfico en 1978 de Galicia xunto con Francisco Mantecón, fuches deseñador editorial da editorial Gredos, da editorial Galaxia, de varias coleccións do Consello da Cultura Galega- pero, desde moi novo, tiveches clara a túa vocación literaria. Cóntanos os teus primeiros pasos no mundo da literatura en Madrid, o ambiente, as lecturas de referencia.

 

Para ir do colexio onde estudaba á miña casa tiña que baixar pola rúa Hortaleza, atravesar a Porta do Sol e subir ata os altos de San Andrés, facía o traxecto a pé, paseando. Un día ía desesperado, debería estar en cuarto de bacharelato. Preguntábame que ía de ser de min na vida, en que podería traballar.  Non sabía latín, non sabía matemáticas, non sabía química, tiña dificultades coas análises morfosintácticas; o único que sabía era facer  redaccións. Sacaba boas notas en lingua por iso, porque facía unhas redaccións impecables. Daba igual o tema: “As virtudes dun mozo cristián”, “A vida dos arácnidos”,  “As serras do Guadarrama”, “Hoxe entrou a primavera”... Estaba atravesando a Porta do Sol e de repente sentín unha revelación, unha especie de epifanía, como Pablo cando caeu do cabalo. Xa está, xa sabía o que ía ser, ía ser escritor. Estaba salvado.

Do ambiente literario de Madrid nunca souben nada, eu nunca pertencín a esa ambiente, simplemente, algúns anos máis tarde, atopei a outros mozos coma min e formei con eles un grupo de poesía. Chamábase Palangana e dábamos recitais por colexios maiores e aulas de facultade, case sempre nos abouxaban porque éramos malísimos e porque non faciamos poesía social como Celaya, como Hierro. Nós copiábamos a Rilke, a Verlaine, a Luís Cernuda..., pero copiabámolos moi mal. Eu, ademais, lía a Machado, con Antonio Machado tiña unha relación teolóxica que aínda conservo. Despois descubrín a Cavafis e a Jaime Gil de Biedma e decateime que eu parecíame máis a eles que a Machado.  

 

-O primeiro poemario individual Primera edad edítao a Editorial Castrelos de Vigo en 1977. Como era o Vigo literario daquela época? A que autores frecuentabas?

 

Ao pouco de chegar a Vigo coñecín a un “cernudiano” que mantiña unha relación teolóxica con Quevedo. Era Manuel Vilanova e impartía maxisterio poético dende un sillón de orellas que presidía o seu estudio atestado de libros. Os seus principais alumnos eramos Pepe Cáccamo e mais eu. Os tres, baixo a dirección de Xosé María Álvarez Blázquez, o pai de Pepe, fundamos a colección Mogor de poesía, e alí publiquei o meu primeiro libro. Tamén publicaron nesa colección os seus primeiros traballos poéticos, Vítor Vaqueiro, Vicente Araguas e o propio Caccamo.

 

-Poemas sobreros, Madrid, ed. Octavio Cólis (1989) e Casi en noviembre,Vigo, Ediciones Bárbaras (1996) son as seguintes entregas, con moitos anos de diferencia. Significa isto que non se é poeta constantemente ou que é difícil para un poeta publicar a súa poesía?

 

Os verdadeiros poetas sono sempre aínda que non escriban. Cando escriben sofren infinitamente para atopar un editor, e cando non escriben  sofren infinitamente porque non se atopan a eles mesmos. No meu caso a meirande parte da miña obra, polas razóns que sexa  (creo que lingüísticas e relacionais) está  inédita, soterrada nos caixóns do meu escritorio como se fose un diario segredo, niso parézome aos adolescentes. Non sabía eu que era tan doado atopar o elixir da eterna mocidade.

 

-Agora acaba de editarse un novo poemario na colección Cíes da Deputación de Pontevedra: Ensayos para el habla (2009), unha poesía madura onde reflexionas cunha mirada desilusionada sobre o amor e as súas feridas, a morte, e, sobre todo a soidade, unha soidade implacábel que nos vai perseguindo a cada paso que damos e que finalmente consegue poñerse cara a cara con nós, convertendo calquera dos nosos actos nun esforzo inútil, calquera poema nun soliloquio desesperado. Penso que esta idea queda perfectamente expresada na última parte do libro (a III) cuxos poemas levan títulos elocuentes como “Hablar para si”, “Hablarse”, “Hablarselo todo solo”.

É a poesía e a literatura en xeral un monólogo interior? Que pretendes conseguir ti coa creación poética? Poñerías ao mesmo nivel a creación poética e, poñamos por caso, a narrativa?

 

 Á primeira pregunta digo que si con rotundidade, a poesía e un monólogo interior, a poesía é, esencialmente, introspección.

Á segunda pregunta digo que para min a literatura é resiliencia, reconstrución dun  mesmo despois dun trauma, o trauma de vivir, e  permítome citar a Lawrence Darrell: “A arte é o que nos axuda a superar todo o que nos fere ou vence da vida cotiá”.

E referido a túa ultima pregunta, e se me remito a experiencia persoal, eu só me decidín a facer prosa cando me convencín de que o primordial do poético, iso que se cualifica de inefable, podía pasar perfectamente, e sen dano, da poesía ao conto e mesmo a novela.

 

-Na túa faceta de narrador tes dous títulos: Pucho, o habitador de tellados Kalandraka (2006) e A fada das lapas, Galaxia (2008). Os dous son libros fermosamente editados e con ilustracións extraordinarias, o primeiro con ilustracións de Juan Ramón Alonso e o segundo de Zita Delaco. Conseguir que o texto e a ilustración estean en perfecta harmonía é difícil, no caso dos teus libros tiveches posibilidade de elixir o ilustrador e a ilustradora ou foi unha feliz casualidade?

Os dous foron, para o teu desgusto, clasificados como narrativa infantil e xuvenil. Ten sentido este tipo de etiquetas? Pensas que poden condicionar o achegamento do público ao libro?

 

Juan Ramón Alonso foi un achado editorial. A calidade plástica deste ilustrador é incuestionábel, pero ademais os editores escollérono porque ten xusto a miña idade, pertence por tanto á mesma xeración, e coñeceu a fondo o tempo e a cidade que narra o libro. Por riba, deuse a casualidade que el tivo, durante moitos anos, o estudio no mesmo barrio de Pucho. Pucho foi un neno que sobreviviu nos vellos tellados do Madrid dos Austrias e o estudio de Juan Ramón era unha bufarda que daba a eses mesmos tellados.

Zita Delaco foi unha proposta miña aceptada por Galaxia. Unha filla miña traballa en Nova York e dedícase a teoría da arte, Zita estaba expoñendo nesa cidade. Foi a miña filla a que un día me chamou por teléfono para dicirme que acababa de coñecer a unha pintora perfecta para ilustrar a Fada das lapas, e así foi, foi perfecta.

Respecto á literatura xuvenil non creo nela, creo na literatura polas boas. A literatura xuvenil e un invento da industria cultural e os pedagogos. Peter Pan de Mazius Barrie e O mago de Oz de Frank Baum non son literatura xuvenil, aínda que estean indicados para nenos, son dous descomunais metáforas literarias. Cando escribín tanto o Pucho como a Fada das lapas non quería dirixirme aos nenos, non pensaba neles, pensaba en lectores competentes de calquera idade. Os mesmo nos que pensaba cando escribín a miña última novela que, por certo, aínda non ten editor. Con todo, acabo de entregar a unha editora un conto sobre unha abella que fai moitas preguntas. Cando escribín esa narración si que pensaba nos nenos, quixen facer un conto infantil ex professo, pero en ningún momento deixei de pensar na literatura con maiúsculas. Se un conto para nenos non resulta interesante para os adultos é un mal conto, pola contra é obvio que non toda a literatura para adultos é axeitada para rapaces. Só dende esta última perspectiva cabe a clasificación de literatura infantil e xuvenil.       

 

-A fada das lapas, é, en efecto, unha narración de grande complexidade simbólica na que se trata do amor e o desamor, da separación da parella e da perda dos fillos, un tema que tamén está presente no teu último poemario.

Por que decidiches abordar este tema dándolle unha forma propia das narracións míticas?

Se cadra unha maneira de falar do cotián e do particular trascedéndoo, como facían os pintores clásicos?

O universo mítico de A fada das lapas parece inspirado en diferentes tradicións mitolóxicas: quimeras, “fadas”... en que te inspiraches para esta fada tan “fogosa”?

Atopamos referencias a Empédocles, Heráclito, Isócrates... todo está no pensamento clásico?

Todo escritor cando crea un texto literario ten en mente un certo tipo de lector. Para quen escribe Manuel Janeiro?

 

 

A pesar do relativismo epistémico da postmodernidade todos nós seguimos sendo fillos da certidume científica da ilustración, eu tamén, sen dúbida. Con todo, cando se trata de abordar literariamente as grandes cuestións que nos concirnen aos humanos: o amor, a morte, a identidade, a perda afectiva... eu prefiro o pensamento mítico. E dicir, non sei se o prefiro, a realidade é que me sae así. Só na reconstrución mítica, na proposta de novos universos míticos paralelos, atopo explicación e consolo ás incertidumes e aos quebrantos da vida.

Por outro  lado pode entenderse como una estratexia literaria. Como ti dis, unha maneira de falar do cotián e do particular trascedéndoo.

A fada das lapas, sintetizando moito, podería ser un informe de algo absolutamente moderno, algo que está vixente na problemática relacional do noso tempo: A loita polos fillos despois do divorcio. Podería ser algo que tivera que ver coa alienación parental e co dereito de familia, un texto psicolóxico ou xurídico, porén eu optei por tratar o asunto dende unha perspectiva mítica e lendaria, escribín un conto case dende o canon da literatura marabillosa, aínda que con referencias máis o menos explícitas ao pensamento filosófico da antigüidade. E con isto último respondo a outra das cuestións que expós. Efectivamente case todo está nos clásicos. As veces teño a sensación de que a psicoloxía científica do noso tempo a través de arduas e metódicas investigacións psicométricas e estatísticas chega as mesmas conclusión as que chegaron os filósofos presocráticos sentados tranquilamente nas soleadas ágoras das vilas gregas, só que eles o facían dun xeito infinitamente máis fermoso e sen fritir aos ratos a calambrazos.

Respecto á pregunta de para quen escribo eu, creo que escribo para min, para fuxir da morte, e para poder falar, a salvo das coordenadas do espazo e do tempo, como quen flota na materia negra, cos meus semellantes.

   

Cultura