Na raia houbo sempre relación a través do contrabando. Pero tamén había receos entre Galicia e o Norte de Portugal. Na ponte sobre o rio Miño á altura de Tui, construída en 1886, fíxose un burato para colocar unha bomba e voar a ponte no caso de que se desatara un conflito bélico entre España e Portugal, o que era unha proba dos receios existentes, para o historiador.
A integración de España e Portugal na Unión Europea provocou unha desfronteirización que pode xerar grandes oportunidades. Pero segue habendo pouca cooperación e comunicación cultural entre o norte de Portugal e Galicia. Non houbo nunca un nacionalismo ibérico, apunta Villares. O soño dos iberistas nunca tivo unha tradución política. En cambio, Italia fíxose a partir do Piamonte. 
A comezos do século XX houbo un ensaio moi forte dun iberismo tripartito. Cataluña era a zona máis urbanizada e industrializada. Cambó, Prat de la Riba, Eugene d´Órs desenvolveron a idea dunha Hespaña grande construida desde a súa comunidade. Pero, en 1919-1920 comezase a falar de autonomías, empeza a colaboración entre Galicia, Catalunya e o Pais Basco que logo dará lugar a Galeusca. Antoni Rovira i Virgili en 1923 nun banquete aos hospedes vascos e galegos afirmou: “Está pechada a época de Piamonte, agora entramos na era de Irlanda”. Aí está unha das claves da evolución posterior do nacionalismo catalán, para o membro da Real Academia Galega.
 

Fotografía Xan Xe